["Beethoven - Symfonieën"]

In het huidige repertoire van dirigenten en orkesten nemen de symfonieën van de Duitse componist Ludwig van Beethoven (1770-1827) nog steeds een belangrijke plaats in. Vele orkesten en dirigenten hebben één of meerdere symfonieën van Beethoven op de lessenaar gehad. Met name de symfonieën 3, 5, 6, 7 en 9 zijn populair. Ook als je niet echt klassiek liefhebber bent, heb je vast wel eens de muziek van Ludwig van Beethoven gehoord. Zijn vijfde symfonie met de onmiskenbare vier openingsnoten – kort kort kort lang – is wel de meest bekende van allemaal. De muziek van Beethoven is ook veelvuldig bij films gebruikt. Niet alleen heeft zijn muziek filmcomponisten als Ennio Morricone geïnspireerd, ook zijn de werken van Beethoven zelf in films gebruikt. Een voorbeeld is de muziek uit de Negende Symfonie, die in de film A Clockwork Orange is gebruikt, evenals in Dead Poets Society en Bowling for Colombine. Ook in films als Big Fish, Peter Pan (2003) en Les Uns et Les Autres is muziek uit de symfonieën van Beethoven gebruikt. Naast de symfonieën zijn ook de pianosonates van Beethoven vaak in films gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn K-19: The Widowmaker, The Pianist en Star Trek: Insurrection.

Vele bekende dirigenten hebben de symfonieën van Beethoven al één of meerdere keren op de plaat vastgelegd. Als het niet de complete symfoniecyclus is, dan toch zeker één van de bekendere werken. Grote dirigenten als Herbert von Karajan, Claudio Abbado, Roger Norrington en Leonard Bernstein hebben de complete Beethoven symfonieën opgenomen. Tot deze dirigenten behoort ook ‘onze eigen’ dirigent Bernard Haitink, die internationaal in hoog aanzien staat. Geboren in Amsterdam was Haitink van 1963 tot en met 1988 chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest. In de jaren ’80 nam Haitink met ‘zijn’ Concertgebouworkest de Beethoven symfonieën op. Nu, twintig jaar later heeft Haitink de complete symfonieën van Beethoven opnieuw opgenomen, dit keer met het London Symphony Orchestra (LSO). De live uitvoeringen van de symfonieën zijn in november 2005 en april 2006 in het Barbican Centre in Londen opgenomen. De opnames zijn in hoge resolutie DSD techniek vastgelegd. Onder het eigen LSO Live label zijn deze opnames van de complete symfonieën uitgebracht op zes los verkrijgbare hybride Super Audio CD (SACD) schijven. In deze recensie bespreken we alle zes hybride SACD schijven. Per SACD geven we hieronder een korte beschrijving van de symfonie. Daarna staan we even stil bij de uitvoering van de werken.

Beethoven: symfonie nr. 5 & 1 (57 min)
Zijn Eerste symfonie componeerde Beethoven op zijn 29ste. In deze symfonie laat Beethoven ook al duidelijk een eigen stijl horen. Vrij snel na de ‘heroïsche’ Derde symfonie begon Beethoven te werken aan zijn Vijfde. Met de overbekende vier (of acht) beginnoten – kort kort kort lang - is dit ook een van zijn meest bekende werken geworden. Deze opening wordt ook wel het ‘Noodlotsmotief’ genoemd, de symfonie draagt de minder gebruikte bijnaam ‘Schicksalssinfonie’. Beethoven maakte in de finale als eerste gebruik van de trombone, de contrafagot en de piccolo. Instrumenten die daarvoor nog nooit in een symfonie waren gebruikt.

Beethoven: symfonie nr. 4 & 8 (57½ min)
De Vierde symfonie van Beethoven is een meer luchtig werk dat hij tussen twee imposante symfonieën, de derde en de vijfde, in componeerde. Ook de Achtste symfonie is een luchtiger werk. Beethoven zelf noemde deze symfonie ‘klein’. De Achtste is met 25 minuten zijn kortste symfonie, als opmaat naar zijn grootste symfonie nr. 9, die hij elf jaar later schreef.

Beethoven: symfonie nr. 6 ‘Pastorale’ & 2 (76 min)
Met deze Zesde symfonie geeft Beethoven uitdrukking aan zijn gevoel voor natuur en schoonheid. Muzikaal staat dit werk haaks op zijn voorgaande symfonieën. Geen heroïek, geen noodlot maar een idyllische sfeer van de natuur met haar tsjilpende vogels, klaterende rivieren en onweergekletter. De Zesde symfonie voelt als een oase van rust, vandaar de naam ‘Pastorale’. Met zijn Tweede symfonie, die voor die tijd met ruim 35 minuten al ongebruikelijk lang was, zette Beethoven de ingezette eigen muzikale stijl voort die al te bespeuren was in de Eerste symfonie door. Ondanks dat Beethoven geconfronteerd werd met zijn beginnende doofheid, is de Tweede symfonie een luchtig getoond werk geworden.

Beethoven: symfonie nr. 3 ‘Eroica’ & Leonore Overture Nr. 2 (64 min)
Zijn Derde ‘heroïsche’ symfonie met de bijnaam ‘Eroica’ geeft uitdrukking aan grootsheid, zowel door zijn lengte (60 minuten) als in complexiteit. Met deze symfonie reflecteert Beethoven gevoelens van wanhoop, mede door zijn toenemende doofheid. Beethoven droeg de symfonie oorspronkelijk op een Napoleon, maar heeft dit later weer verwijderd.

Beethoven: symfonie nr. 7 & Triple Concerto (74½ min)
Ondanks zijn toenemende doofheid en steeds slechtere gezondheid slaagde Beethoven erin met zijn Zevende symfonie een werk van bijzondere melodieuze rijkdom te componeren. De symfonie begint met een uitzonderlijk langzaam deel, gevolgd door een ingetogen tweede deel en een feestelijk gestemd derde deel. Deze symfonie wordt betiteld als een van zijn meest aangename en begrijpelijk symfonieën. Een symfonie die volgens Richard Wagner alles aan het dansen maakt.

Beethoven: symfonie nr. 9 ‘Choral’ (68 min)
Beethoven heeft de Negende en tevens laatste symfonie gecomponeerd toen hij al volledig doof was. De symfonie draagt de bijnaam ‘Koorsymfonie’, omdat het laatste deel van deze symfonie met koor en solisten is. Dit laatste deel is een compositie van het lied ‘Ode an die Freude’ van de Duitse dichter Schiller. De gezongen finale was in 1824, toen de symfonie voor het eerst gespeeld werd, revolutionair. Het publiek reageerde enthousiast, collega componisten wat minder. De eerste drie instrumentale delen vond zijn collega’s geniaal, maar de gezongen finale werd niet begrepen of geapprecieerd. Tegenwoordig wordt de Negende symfonie veelal als de grootste compositie van Beethoven betiteld.

Hoe worden de symfonieën door Haitink en het LSO gespeeld? Haitink speelt van de symfonieën de zogenaamde ‘Bärenreiter Urtext Edition’, die de musicoloog en dirigent Jonathan Del Mar in de periode 1997-2000 heeft samengesteld. Er bestaan al verschillende uitstekende uitvoeringen van de Beethoven symfonieën. Maar wat Haitink hier aan uitvoering neerzet is subliem. Haitink heeft gekozen voor vlotte kordate tempo’s. De verschillende stemmingen die terug te vinden zijn in de symfonieën heeft hij prachtig neergezet. Groots wanneer het groots moet zijn, luchtig op andere momenten en alles met een grote muzikaliteit. De Derde ‘Eroica’ symfonie klinkt heroïsch, de muzikaliteit van de Zevende symfonie is geweldig, Ook met de Vijfde symfonie, die al zo vaak is gespeeld, laat Haitink hier een bijzonder boeiende visie van het werk horen. En de finale van de Negende met het solisten en koor klinkt indrukwekkend. Uiteraard geholpen door een evenzo prachtige registratie, daarover meer onder ‘geluidskwaliteit’. Haitink ‘overschaduwt’ met zijn uitvoeringen de verschillende standaards die eerder door andere dirigenten zijn neergezet. Zijn uitvoering van elk van de symfonieën is verfrissend, boeiend en spannend tegelijkertijd. Ook de Leonore Ouverture en het Triple Concerto, dat als aanvulling op de symfonieën wordt gespeeld, worden bijzonder fraai gespeeld. De complete set van alle symfonieën op de zes SACD schijven is een absolute must voor iedere Beethoven liefhebber.

Elke SACD zit in het standaard transparant CD jewelcase doosje. Elke SACD gaat vergezeld van een ongeveer 20 pagina’s tellend boekje met achtergrondinformatie in drie talen (Engels, Frans en Duits).

Beeldkwaliteit

Beeldkwaliteit is niet van toepassing bij Super Audio CD (SACD). Een afbeelding van de cover van elk van de zes SACD uitgaven is als ‘screenshot’ opgenomen.

Geluidskwaliteit

De symfonieën zijn in DSD (Direct Stream Digital) opgenomen, met een bijzonder hoge samplingfrequentie (2.8 MHz). De symfonieën zijn uitgebracht als een hybride SACD (Super Audio CD). Deze hybride SACD schijf kun je gewoon in je CD speler afspelen. Je hoort dan de CD versie van het werk. Met een SACD (of multi SACD/DVD) speler kun je de SACD stereo en de SACD 5.1 surround sound beluisteren. Deze tracks kunnen een gewone CD/DVD speler niet lezen. Voor de 5.1 mix heb je uiteraard een surround installatie nodig. Meer informatie over de techniek van SACD en DSD kun je vinden in in onze Woordenlijst.

Onze interesse gaat natuurlijk uit naar de twee zeer hoogwaardige DSD audiotracks die op de SACD staan. Je hebt hierbij keuze uit SACD stereo en SACD 5.1 surround sound. De SACD stereotrack heeft een prima klinkend breed stereogeluidsbeeld. In vergelijk met de ‘gewone’ CD track klinkt deze SACD stereotrack verfijnder met meer ruimte en detail. Vooral de hoge frequenties klinken zeer fraai en gedetailleerd. De violen klinken mooi fluweelachtig. Op de ‘gewone’ CD klinken violen vaak iets te scherp. Door de betere detaillering van het hoog is ook de ruimtelijke definitie van het geluid fraaier dan bij CD. De verschillende instrumenten komen in deze opname zeer fraai tot uiting. De dynamiek in het geluid is ook prima en is hoorbaar groter dan bij de CD track.
Nog fraaier wordt het bij beluistering van de SACD surround sound track. Verbluffend mooi is deze track zelfs. Uiteraard blijft de nadruk van het geluid op de frontspeakers liggen. Maar dankzij de surround speakers ontstaat een nog meer ruimtelijk geluidsbeeld. Als gevolg hiervan klinkt het geluidsbeeld nu opener, waardoor de individuele instrumenten duidelijker en goed geplaatst te horen zijn. Het gehele geluidsbeeld wint aan ruimtelijke dimensie met een verbetering van de detaillering. Ook de dynamiek lijkt bij de surround track nog iets groter te zijn dan bij de stereotrack. Het LFE kanaal wordt niet bij alle schijven gebruikt. Alleen bij de symfonieën 4, 5 en 9 wordt ook de subwoofer gebruikt. Bij alle symfonieën is het aanwezige laag uitstekend, ook bij de symfonieën waarbij het LFE kanaal niet wordt gebruikt. Voor alle symfonieën hebben geluidstechnici Jonathan Stokes en Neil Hutchinson een subliem klinkende geluidsregistratie gemaakt, die de gespeelde muziek bijzonder fraai tot zijn recht laat komen.

Extra's

Bij elke SACD zit een ongeveer 20 pagina’s tellend boekje met achtergrondinformatie. De tekst is in het Engels, Frans en Duits.

Dirigent Bernard Haitink en het London Symphony Orchestra hebben alle symfonieën van Beethoven opgenomen. De opnames zijn gemaakt tijdens live concerten in het Barbican Centre in Londen. Haitink heeft gekozen voor de Bärenreiter Urtext editie van alle symfonieën. De gespeelde uitvoeringen zijn subliem. Prachtige detaillering en een geweldige muzikaliteit. De DSD opnamen klinken evenzo geweldig. Vooral de DSD 5.0 / 5.1 surround versies van de werken klinkt bijzonder fraai met een mooi open en zeer gedetailleerd geluidsbeeld.
De symfonieën zijn op het LSO Live label uitgebracht op hybride SACD schijven. In een gewone CD/DVD speler kun je de werken op de CD laag in ongecomprimeerd PCM stereo beluisteren. Heb je een SACD speler, dan kun je de werken ook beluisteren in SACD stereo en SACD 5.1 surround sound. De beide SACD tracks klinken bijzonder fraai. Bij elke SACD zit een ongeveer 20 pagina’s tellend boekje met achtergrondinformatie in drie talen (Engels, Frans en Duits). De uitvoeringen van Haitink zijn van een bijzondere muzikaliteit, de opnames zijn prachtig. Dit is een set die je als klassiek liefhebber niet mag missen. Ben je nog geen klassiek liefhebber? Probeer dan de Vijfde of de Zevende symfonie eens.