["Ivan de Verschrikkelijke - Deel 1 & Deel 2: Het Complot van de Bojaren"]

Ivan de Verschrikkelijke – Deel 1 De jonge Ivan kroont zichzelf op 17-jarige leeftijd tot tsaar van het Moskovische rijk. De macht van de kerk wordt ingedamd en hij wil strijd leveren tegen de Bojaren (grootgrondbezitters) om zo voor een verenigd Russisch rijk te zorgen. De strijd in Kazan wordt gewonnen, maar veel vrienden heeft hij niet gemaakt. Hij wordt ernstig ziek en iedereen denkt dat hij het niet zal halen. Aan zijn sterfbed worden al afspraken over zijn opvolging gemaakt, maar Ivan blijkt sterker dan verwacht en geneest uiteindelijk volledig. Het volk staat achter Ivan, maar enkele van zijn trouwe metgezellen lopen over naar de Poolse en Lijflandse vijanden. Om de positie van Ivan nog verder te verzwakken worden door zijn tegenstanders zware middelen ingezet.

Ivan de Verschrikkelijke – Het Complot van de Bojaren (Deel 2) Eenzaam en alleen achtergebleven is Ivan op zoek naar nieuwe vrienden. Een paar van z’n trouwe aanhangers hebben hem in de steek gelaten. Tevens strijdt hij tegen buitenlandse invloeden en overheersers in Rusland. De Bojaren willen Ivan uit de weg ruimen, om zo de weg naar de troon vrij te maken voor de zwakzinnige neef van Ivan, Vladimir. Ivan komt echter achter de plannen voor de samenzwering en niet hij, maar juist Vladimir wordt het slachtoffer van de aanslag.

Sergej Eisenstein is de grondlegger van de Russische cinema. Zijn vroege films als Oktober, Pantserkruiser Potemkin en Staking zijn echte klassiekers geworden. De snelle montage werd het handelsmerk van Eisenstein en heeft daarmee een toon gezet voor filmmontage over de gehele wereld. In zijn latere films, na de komst van het geluid bij de film, richtte Eisenstein zich meer op het visuele aspect van zijn films. Zo ook met Ivan de Verschrikkelijke, zowel deel 1 als deel 2. De aankleding, kadrering en de belichting zijn fenomenaal. Regelmatig komen binnen shots belichtingswisselingen voor, waardoor ook binnen het shot een stemmingswisseling wordt gecreëerd. Qua spel is het allemaal heel theatraal, op het Shakespeariaanse af. De blikken van de acteurs maken het naar de huidige maatschaven erg karikaturaal. Maar nog steeds zijn beide films erg te genieten, al was het juist vanwege het visuele aspect.
Eisenstein had van Stalin zelf de opdracht gekregen om drie verfilmingen te maken over tsaar Ivan Grozny. Vanwege de oorlog weken de opnames uit naar Alma Ata in Kazachstan. Deel 1 was net voor de val van Berlijn klaar en was een groot succes. Vooral Stalin was zeer in z’n nopjes en gaf Eisenstein de Stalin-prijs voor de film. Direct daarna begon Eisenstein aan de verfilming van deel 2, waarmee hij in 1946 klaar was. Stalin verwachtte een heroïsche film over de verovering van de Baltische staten, maar was hevig teleurgesteld in het resultaat. Hij beschouwde de verfilming met de uitbeelding van Ivan als een verbitterde en paranoïde moordenaar die voortdurend door twijfels werd gekweld als een persoonlijke aanval op zijn status. De film werd verboden, waarna Eisenstein nog veranderingen aanbracht in die versie, maar Stalin bleek er niets meer voor te voelen om deze film nog goedkeuring voor een release te geven. Eisenstein begon daarna toch nog aan deel 3 van de serie, maar overleed kort na het begin van de draaiperiode. Uiteindelijk zijn er daarvan slechts enkele fragmenten bewaard gebleven. In 1958, vijf jaar na de dood van Stalin, werd Ivan de Verschrikkelijke – Het Complot van de Bojaren alsnog uitgebracht in de Sovjet Unie.

Beeldkwaliteit

Beide films staan in 1.33:1 beeldformaat op de DVD en zijn daarmee gelijk aan het originele formaat van de films. De films zijn ruim zestig jaar oud en gezien dat feit is de kwaliteit nog alleszins redelijk. Geweldig is het echter niet. Wat in ieder geval opvalt is de nette staat waarin deel 1 zich bevindt. Slechts weinig schade is te zien. Kleine spettertjes zijn nog wel te zien, maar er is duidelijk aandacht besteed aan de kwaliteit van de print. Deel 2 is ook oké, maar bevat toch wel wat meer beschadigingen dan deel 1.
De scherpte is over het algemeen behoorlijk goed. Het contrast is redelijk, maar iets aan de hoge kant. Detaillering in de hoge en lage lichten zijn niet aanwezig, maar dat heeft de originele filmprint ook niet. Filmgrain is in behoorlijke mate aanwezig, maar niet echt overheersend. Door de stevige compressie zijn er wel wat compressiefoutjes zichtbaar en op enkele momenten in de zwarte vlakken is blokvorming zichtbaar. Deel 1 en de eerste 2/3 van deel 2 zijn geheel in zwart-wit, het laatste deel van deel 2 is in kleur. Daar overheersen de kleuren rood en geel en is er een hoge kleurverzadiging aanwezig. Beide films zijn onderverdeeld in ieder negen hoofdstukken, die ook via het menu te kiezen zijn. De ondertiteling is wit en duidelijk leesbaar en staat goed geplaatst in beeld.

Geluidskwaliteit

Het geluid van beide films op de DVD is Dolby Digital 1.0 mono. Het is rechtstreeks afkomstig van de optische geluidstrack van de filmprint. Zo’n optische geluidstrack heeft als voordeel dat het een vrij lange levensduur heeft, maar daartegenover staan de technische beperkingen. Het heeft een zeer beperkt frequentiebereik. Lage tonen ontbreken in z’n geheel en het hoog klinkt erg scherp en rasperig. Dat is vooral bij de muziek hoorbaar. Bovendien zijn er veel spetters en ruis aanwezig. Al met al een ondermaatse geluidstrack. De muziek is speciaal voor de films gecomponeerd door Sergej Prokofiev, zoals hij ook al de muziek had gecomponeerd voor de film Alexander Nevski

Extra's

De DVD kent slechts statische menuschermen in 1.33:1 beeldformaat. Geluid bevat het menu niet. De DVD heeft geen extra’s.

De jonge Ivan kroont zichzelf op 17 jarige leeftijd tot tsaar van het Moskovische rijk. Hij strijdt voor een verenigd Rusland en tegen de buitenlandse overheersing. Het volk staat achter hem, maar de Bojaren en de kerk zijn niet zo gecharmeerd van Ivan’s bedoelingen. Die proberen hem op diverse manieren uit z’n macht te ontzetten, maar geen enkele manier werkt.
Ivan de Verschrikkelijke- Deel 1 & 2 zijn visuele pareltjes, waarbij de aankleding, camerawerk en de belichting een lust voor het oog zijn. Het acteerwerk is zeer theatraal en kan kijkers afschrikken. De beeldkwaliteit is voor een film van zestig jaar oud zeker acceptabel, maar de geluidskwaliteit is erg onder de maat. Extra’s heeft de DVD niet, maar dat neemt niet weg dat liefhebbers die open staan voor de oude filmklassiekers zeker plezier kunnen beleven aan deze twee bijzondere films.